|
|
|
|
|
|
|
|
Genel Bilgiler
Giriþ
Taný
Evrelendirme
Tedavi ve bakým
Kanser araþtýrmalarýnýn baþarýsý
Mitler ve Gerçekler
Erken Taný ve Taný
Meme Kanseri Nasýl Yakalanýr?
Herhangi bir belirti bulunmayan kiþilerde, kanser gibi hastalýklarý bulmak için yapýlan test ve
muayenelere tarama adý verilir. Meme kanseri ne kadar erken yakalanýrsa tedavi þansý o
kadar yüksektir. Amaç, kanserlerin belirtilere yol açmadan önce bulunmasýdýr. Meme
kanserinin boyutu ve ne kadar uzaða yayýldýðý hastanýn durumunun belirlenmesindeki en
önemli faktörlerdir. Birçok doktor, meme kanserlerinin erken saptanmasýný saðlayan testlerin
her yýl binlerce yaþamý kurtardýðýný düþünmektedir. Aþaðýdaki yönergeler meme kanserinin
erken taný ve baþarýlý tedavi þansýný arttýrmaktadýr.
Meme Kanserinin Erken Taný Ýlkeleri
Herhangi bir belirti bulunmayan kadýnlarda meme kanserlerinin erken tanýsý için Amerikan
Kanser Derneði aþaðýdaki ilkeleri önermektedir:
Mamografi: Kýrk yaþ ve üzerindeki kadýnlarýn her yýl mamografi çektirmeleri ve saðlýklý
olduklarý sürece de bunu sürdürmeleri önerilmektedir. Mamografiler bazý kanserleri atlasa
da, meme kanserlerini saptamak için iyi bir yöntemdir.
Klinik meme muayenesi: Yirmili ve otuzlu yaþlardaki kadýnlarýn tercihen üç yýlda bir düzenli
muayenenin bir parçasý olarak bir uzmana klinik meme muayenesi (KMM) yaptýrmalarý
gerekir. Kýrk yaþýndan sonra ise her yýl bir uzman tarafýndan KMM yapýlmalýdýr.
Mamografiden hemen önce KMM yaptýrýlmasý iyi bir fikir olabilir. Kendi memenizin neye
benzediðini öðrenmek için bu muayeneden yararlanabilirsiniz.
Meme bilinci ve kendi kendine meme muayenesi (KKMM): KKMM, yirmili yaþlarda
baþlanabilecek bir seçenektir. Kadýnlarla KKMM'nin yararlarý ve kýsýtlýlýklarý hakkýnda
konuþulmalýdýr. Memelerinin görünümünde veya KKMM'de bir deðiþiklik fark eden kadýnlarýn
bunu hemen doktorlarýna bildirmeleri gerekir.
KKMM yapmaya karar verdiðinizde, doktorunuz veya hemþirenizin yönteminizin doðruluðunu
kontrol etmeleri gerekir. Düzenli aralýklarla KKMM yapýyorsanýz memelerinizin normal
görünümü ve hissini öðrenmiþ olmanýz gerekir. Böylece deðiþiklikleri daha kolay fark
edebilirsiniz. Ancak KKMM yapmayabilir veya sabit bir programa göre yapmayabilirsiniz.
En önemlisi aþaðýdaki deðiþiklikleri fark ettiðinizde hemen doktorunuza baþvurmanýzdýr:
yumru veya þiþlik, ciltte tahriþ veya çöküntü, meme baþý aðrýsý veya içe çekilmesi, meme
baþý veya meme derisinde kýzarýklýk veya pullanma, süt dýþýnda akýntý. Memede meydana
gelen bu deðiþikliklerin çoðu kez kanser olmadýðýnýn unutulmamasý gerekir.
Yüksek riskli kadýnlar: Meme kanseri açýsýndan yüksek risk taþýyan kadýnlar, en uygun
yaklaþýmýn bulunmasý için doktorlarýyla görüþmelidir. Bu, mamografilere daha erken
yaþlarda baþlanmasý, ek tetkikler yapýlmasý veya daha sýk muayene anlamýna gelebilir.
Taný Yöntemleri
Mamografiler
Mamografi, memenin röntgen filmidir. Meme problemi olmayan kadýnlarda meme hastalýðý
olup olmadýðýna bakmak için bu tetkik kullanýlýr. Yine meme bulgularý olan kadýnlarda taný amacý ile kullanýlýr.
Mamografi sýrasýnda meme 2 tabaka arasýnda sýkýþtýrýlarak dokunun düzleþtirilmesi ve
yayýlmasý saðlanýr. Bu basýnç sadece birkaç saniye sürmektedir. Biraz rahatsýzlýk verse de iyi
bir görüntü elde etmek için gereklidir. Çok düþük düzeyde radyasyon kullanýlýr. Birçok kiþi x
ýþýnlarýna maruz kalmaktan çekinse de, mamografilerde kullanýlan düþük düzeydeki
radyasyon meme kanseri riskini arttýrmaz.
Mamografi çektirmek için belden yukarýdaki giysilerinizi çýkarmanýz gerekir. Örtünmeniz için
bir örtü verilecektir. Bir teknisyen (genellikle kadýn) memenizi tetkik için doðru biçimde
yerleþtirecektir. Grafi çekilirken sadece birkaç saniye basýnç uygulanmaktadýr. Tüm iþlem
yaklaþýk 20 dakika sürmektedir.
Mamografi çekilen her on kadýndan birinde daha fazla görüntü alýnmasýna ihtiyaç duyulur,
ancak bu kadýnlarýn çoðunda meme kanseri yoktur, bu yüzden böyle bir durumla
karþýlaþýrsanýz telaþa kapýlmayýn. Her 1,000 mamografiden sadece bir veya ikisinde kanser
tanýsý konulmaktadýr.
Meme kanseri riski yüksek olan kadýnlarýn en iyi yaklaþým için doktorlarýyla konuþmalarý
gerekir. Daha genç yaþta mamografi çektirmeye baþlamalarý, daha sýk çektirmeleri veya
baþka testler yaptýrmalarý yararlý olabilir. Eðer yüksek risk taþýyorsanýz doktorunuz ultrason
veya MRG (manyetik rezonans görüntüleme) önerebilir.
Klinik Meme Muayenesi
Klinik meme muayenesi (KMM); doktor, hemþire veya asistan doktor gibi bir uzman
tarafýndan memelerinizin muayene edilmesidir. Bu muayene için belden yukarýdaki
giysilerinizi çýkarmanýz gerekir. Muayene eden kiþi ilk olarak memelerinizin büyüklük veya
þeklinde bozukluk olup olmadýðýna bakacaktýr. Daha sonra, parmaklarýnýn etli kýsýmlarýyla
yavaþça dokunarak memelerinizde yumru olup olmadýðýna bakacaktýr. Eðer bilmiyorsanýz
kendi kendine meme muayenesinin nasýl yapýldýðýný öðrenmek için bu iyi bir fýrsattýr.
Meme Bilinci ve Kendi Kendine Meme Muayenesi
Kadýnlarýn memelerinin normalde nasýl göründüðünü ve hissedildiðini bilmeleri ve herhangi
bir deðiþikliði hemen doktorlarýna bildirmeleri gerekir. Bir deðiþiklik saptamanýz kanser
anlamýna gelmez.
Memelerinizin nasýl göründüðü ve hissedildiðini bilmeniz, meydana gelebilecek herhangi bir
deðiþikliði fark etme þansýnýzý arttýrýr. Belirli bir program izleyerek, memelerinizi adým adým
incelemeyi de tercih edebilirsiniz. Kendi kendine meme muayenesi (KKMM) için en uygun
zaman memelerinizin hassas veya þiþ olmadýðý zamandýr. Herhangi bir deðiþiklik saptarsanýz
hemen doktorunuza baþvurunuz.
Meme implantý olan kadýnlar da KKMM yapabilirler. Cerrahýnýz implantýnýz sýnýrlarýný
belirlemesi, ne hissettiðinizi anlamanýza yardýmcý olabilir. Ýmplantlar meme dokusunu iterek
muayeneyi kolaylaþtýrabilirler.(7)
Kendi kendine meme muayenesi hakkýnda detaylý bilgiye buradan ulaþabilirsiniz.
Meme Kanseri Þüphesi Varsa
Meme kanseri olduðunuzu düþündürecek herhangi bir sebep varsa baþka testler yaptýrmanýz
gerekir. Size bazý sorular sorup tam bir fizik muayene yaptýktan sonra (klinik meme
muayenesi dâhil) doktorunuz aþaðýdaki testlerden yaptýrmanýzý önerebilir:
Görüntüleme Testleri
Mamografiler:
Mamografiler genellikle tarama için kullanýlsa da, meme kanseri olduðunuzu
düþündüren bir sebep olduðunda da yapýlabilir. Bunlara tanýsal mamografiler adý verilir.
Böyle bir mamografi, her þeyin yolunda olduðunu ve tekrar yýllýk mamografilere
dönebileceðinizi gösterebilir. Ya da biyopsi yapýlmasý gerektiðini de gösterebilir.
Mamografide tümör görülmese de, sizin veya doktorunuzun bir yumru hissetmeniz
durumunda biyopsi yapýlmasý gerekebilir. Bunun istisnasý, ultrason ile yumrunun kist
olduðunun gösterilmesidir.
Mamografiler genç kadýnlarda daha az etkindir çünkü memelerinin daha sýký olmasý tümörü
gizleyebilir. Hamile veya emziren kadýnlar için de ayný durum geçerlidir. Meme kanserlerinin
çoðu yaþlý kadýnlarda görüldüðü için bu durum bir sorun oluþturmaz. Ancak, meme kanseri
açýsýndan genetik risk taþýyan genç kadýnlar için bu bir sorundur çünkü bu kadýnlarda
genellikle daha genç yaþta kanser ortaya çýkmaktadýr. Bu nedenle, artýk bazý doktorlar bu
kadýnlarýn taranmasýnda mamografi ile birlikte MRG yapýlmasýný da önermektedir.
Mamografi ile kanser olup olmadýðý kesin olarak gösterilemez. Eðer mamografisiz olasý bir
soruna iþaret ediyorsa, meme dokusu örneði alýnýr ve mikroskop ile incelenir. Bu iþleme
biyopsi adý verilir.
Meme ultrasonu:
Ultrason, ses dalgalarý kullanýlarak vücudun bir bölgesinin
görüntülenmesidir. Ses dalgalarýnýn yansýmalarý bilgisayar tarafýndan toplanarak ekranda bir
görüntü (resim) oluþturulur.
Ultrason, mamografi ile birlikte kullanýlabilecek iyi bir yöntem haline gelmiþtir. Yaygýn olarak
bulunmakta ve diðer testlerden daha ucuza mal olmaktadýr. Genellikle, mamografi ile
bulunan belirli bir bölgeye bakmak için kullanýlýr. Ayrýca, iðne ile sývý çekilmesine gerek
kalmadan kist ile katý kitleler arasýnda ayýrým yapma olanaðý saðlar.
Duktografi :
(galaktografi olarak da adlandýrýlýr.) özel bir röntgen tetkiki olup, meme baþý akýntýsýnýn sebebinin belirlenmesinde bazen yardýmcý olmaktadýr. Meme baþýndaki kanalýn
açýklýðýna ince plastik bir boru yerleþtirilir. Röntgen filminde kanalýn görülmesini saðlayan bir
madde enjekte edilir. Kanalýn içinde bir kitle varsa görüntülenebilir. Akýntý varsa, sývý alýnarak
kanser hücreleri açýsýndan araþtýrma yapýlabilir.
MRG (manyetik rezonans görüntüleme):
MRG'de x ýþýnlarý yerine radyo dalgalarý ve
kuvvetli mýknatýslar kullanýlýr. Bilgisayar aracýlýðýyla bu dalgalar son derece detaylý bir
görüntü haline getirilir. Mamografilerde bulunan kanserlerin veya meme kanseri riski yüksek
kadýnlarýn incelenmesinde özel MRG türleri kullanýlabilir. Bu yöntemle küçük kanserlerin
bulunmasýnýn gerçekten hayat kurtarýcý olup olmadýðý henüz bilinmemektedir.
Durumunuz hakkýnda doktora daha fazla bilgi verebilecek bazý baþka testler de
bulunmaktadýr. Bu testlerden birini yaptýracak iseniz, çekinmeden doktorunuzdan size test ile
ilgili açýklama yapmasýný isteyiniz.
Biyopsi
Testler meme kanseri olabileceðinizi gösteriyorsa biyopsi yapýlýr. Kesin olarak öðrenmenin
yolu biyopsi yaptýrmaktýr. Bu iþlem sýrasýnda, ilgili alandan hücreler alýnarak laboratuvarda
incelenir. Birçok biyopsi türü vardýr. Doktorunuz sizin için en iyi olaný seçecektir.
Ýnce iðne aspirasyon biyopsisi (ÝÝAB):
Bu testte, çok ince bir iðne kullanýlarak yumrudan
sývý çekilmeye çalýþýlýr. Ýðneyi yumruya isabet ettirmek için doktorunuz ultrason kullanabilir.
Bölge uyuþturulabilir veya uyuþturulmayabilir. Bazen anestetik madde verilme iþlemi
biyopsinin kendisinden daha çok rahatsýzlýk verebilir.
Çekilen sývý berrak ise yumrunun iyi huylu kist olma olasýlýðý yüksektir. Kanlý veya bulanýk sývý
kist anlamýna gelebileceði gibi nadiren kanser de olabilir. Eðer yumru katý ise, küçük doku
parçalarý alýnýr. Bu parçalara mikroskop ile bakýlarak kanser olup olmadýðý incelenir.
Biyopsi net bir sonuç vermediði takdirde veya doktorunuz hâlâ emin deðilse, ikinci bir biyopsi
veya farklý türde bir biyopsi yapýlmasý gerekebilir.
Stereotaktik kalýn iðne biyopsisi:
Bu testte kullanýlan iðne, ince iðne biyopsisinde
kullanýlandan daha kalýndýr. Birkaç doku parçasý almak için kullanýlýr. Biyopsi hastaneye
yatmadan, lokal anestezi (o bölge uyuþturulur) ile yapýlýr.
Cerrahi biyopsi:
Bazen mikroskopla incelemek için yumrunun bir kýsmý veya tamamýnýn
çýkarýlmasý için cerrahi uygulanmasý gerekir. Tüm yumrunun etrafýndaki bir miktar normal
doku ile birlikte çýkarýlmasý gerekir. Bu iþlem genellikle hastaneye yatmadan gerçekleþtirilir.
Lokal anestezi uygulanýr, ayrýca gevþemeniz ve iþlemi fark etmemeniz için sakinleþtirici de
verilebilir.
Doktorunuza ne tür biyopsi yapýlacaðýný ve iþlem sýrasýnda ve sonrasýnda nelerle
karþýlaþabileceðini sorunuz.
Biyopsi laboratuvar testleri:
Biyopsi ile alýnan dokular laboratuvarda incelenerek iyi huylu
veya kanser ayýrýmý yapýlýr. Kanser deðilse ek bir tedavi gerekmez. Eðer kanserse, kanserin
türü ve invaziv olup olmadýðý hakkýnda biyopsi ile bilgi edinilebilir.
Biyopsi örneðine 1'den 3'e kadar bir derece verilir. Normal meme dokusuna daha çok
benzeyen kanserlerin daha yavaþ büyüme ve yayýlma eðilimleri vardýr. Genellikle, düþük
derece yavaþ büyüyen kansere, yüksek derece ise hýzlý büyüyen kansere iþaret eder.
Derece, sonucun (prognoz) tahmin edilmesine yardým eder. Tümör derecesi, özellikle lenf
bezi tutulumu olmayan küçük tümörlü hastalarda önem taþýr. Bu tür hastalarda tümör
çýkarýldýktan sonra ek bir tedaviye gerek kalmayabilir; ancak yüksek dereceli tümörlere sahip
hastalara genellikle hormon tedavisi veya kemoterapi uygulanýr.
Biyopsi örnekleri östrojen (ER) veya progesteron (PR) gibi bazý hormonlara ait reseptörler bulundurup bulundurmadýklarý açýsýndan da incelenebilir. Eðer reseptör varsa genellikle ER-pozitif veya PR-pozitif olarak adlandýrýlýr. Bu tür kanserlerin, reseptör bulunmayan türlerden daha iyi sonuçlanma eðilimi vardýr çünkü hormon tedavisine daha iyi yanýt verirler. Her 3 meme
kanserinden 2'sinde bu reseptörler bulunur.
Kanserin büyüme hýzý ve en iyi sonuç verecek tedavinin belirlenmesi için de baþka
laboratuvar testleri yapýlabilir.
Gen düzeni testleri:
Yapýlan araþtýrmalarda, ayný anda birçok gen düzeninin
incelenmesinin, ilk tedaviden sonra kanserin yineleyip yinelemeyeceðinin belirlenmesine
yardýmcý olduðu gösterilmiþtir. Özellikle kemoterapi gibi ek tedavilerin yararlý olup
olmayacaðýna karar verilirken bu testlerden yararlanýlabilir. Þu anda farklý gen dizilerinin
incelendiði 2 ayrý test bulunmaktadýr. Bazý doktorlar bu testleri uygularken, bazýlarý bu
konuda devam eden büyük klinik çalýþmalarýn sonuçlanmasýný beklemektedir.
Meme Kanseri Yayýlýmýný Bulmak Ýçin Kullanýlan Testler
Akciðer filmi:
Kanserin akciðerlere yayýlýp yayýlmadýðýný görmek için bu tetkik yapýlabilir.
Kemik sintigrafisi:
Bu tetkikle kanserin kemiklere yayýlýp yayýlmadýðý görülebilir. Hastaya
düþük dozda radyasyon verilir. Kemik, radyasyonu tutarak filmde "sýcak nokta" þeklinde
yapýlarýn belirmesine yol açar. Bu sýcak noktalar kanser olabilir; ancak, artrit gibi baþka
sorunlar da bu duruma yol açabilir. Bu nedenle sýcak noktalarýn röntgen filmlerinin çekilmesi
gerekebilir.
BT (bilgisayarlý tomografi):
BT özel bir röntgen türüdür. Çeþitli açýlardan birçok görüntü
alýnýr. Bu görüntüler bilgisayarda birleþtirilerek, iç organlarýn detaylý bir görüntüsü oluþturulur.
Kanserin karaciðer veya diðer organlara yayýlýp yayýlmadýðýnýn gösterilmesinde bu tetkikten
yararlanýlabilir. Ayrýca, biyopsi iðnesinin þüpheli bölgeye yerleþtirilmesinde kýlavuz olarak da
kullanýlabilir.
MRG (manyetik rezonans görüntüleme):
MRG'de x ýþýnlarý yerine radyo dalgalarý ve
kuvvetli mýknatýslar kullanýlýr. Beyin ve omuriliðin görüntülenmesi için bu tetkikten
yararlanýlabilir. BT'den biraz daha rahatsýzlýk verici olabilir çünkü biraz daha uzun sürer ve
çekim sýrasýnda dar bir bölmeye girmeniz gerekir. Ayrýca makinenin çýkardýðý yüksek sesten
de rahatsýz olabilirsiniz. Bazý merkezlerde kulaklýktan müzik dinletilerek bu gürültü
bastýrýlmaya çalýþýlýr.
PET (pozitron emisyon tomografi) tetkiki:
Bu tetkikte radyoaktif atom bulunduran bir tür
þeker kullanýlýr. Kanser hücreleri bol miktarda þeker emerler. Böylece özel bir kamera ile bu
hücreler görüntülenebilir. Doktor, kanserin yayýldýðýný düþünüyor ancak nereye yayýldýðýný
bilmiyorsa PET tetkiki yapýlabilir. Ayrýca lenf bezleri alýnmadan önce kanser kontrolü
yapýlmasý için de kullanýlabilir. Bazý yeni cihazlar ayný anda hem PET hem de BT
yapabilmektedir.
Doktorunuzun sizin için en iyi tedaviye karar vermeden önce yapýlabilecek baþka testler de
vardýr. Yapýlan diðer testler konusunda doktorunuza soru sormaktan çekinmeyiniz.
Kanser saptandýðýnda artýk hastalýk hakkýnda bilgi almanýn zamaný gelmiþ demektir. Önce
biyopsi, ardýndan baþka testler yapýlýr ve daha sonra tedavi kararý verilir. Hareket tarzýný
seçmeden önce doktorunuzla ve ailenizle görüþecek zamanýnýz vardýr. Apar topar tedaviye
baþlamanýn gereði yoktur. Sizin için en iyi tedavi seçeneði hakkýnda karar vermeden önce
ikinci kez düþünmelisiniz.
|
|
